Polaganjem cveća kod spomen-kosturnice poginulim i umrlim vojnicima u Velikom ratu na starom aleksinačkom groblju, juče je na području naše opštine obeležen 11. novembar, Dan primirja u Prvom svetskom ratu. Cveće na ovom spomen obeležju osim udruženja koja neguju sećanje na oslobodilačke ratove položila je i delegacija opštine Aleksinac koju je predvodio aktuelni predsednik Dalibor Radičević.
Istoričar Zoran Stevanović je ovom prilikom ukazao da je 11. novembra praktično završen Prvi sevtski rat, kada je kapitulirala Nemačka. Iz poštovanja prema poraženom tada se taj događaj zvanično zvao primirje. Inače, pre toga, 29. septembra najpre je kapitulirala Bugarska zaslugom Srpske vojske koja je izbacila iz rata, 30. oktobra Turska i 3. novembra Austrougarska.
Ovaj aleksinački istoričar kaže da je broj žrtava ogroman, procenjuje se više od 10 miliona vojnika pod oružjem, preko 10 miliona je umrlo od raznih zaraznih bolesti, od gladi, od patnje u ratu, a onda je i na kraju rata došla opaka blest Španski grip ili Španska groznica koja je odnela višestruko žrtava nego što je odneo rat od 1914. do 1918.
Stevanović još i kaže da naša zemlja, naš narod spadaju na prvo mesto po broju stradalih u Prvom svetskom ratu, procenat je 26, znači svaki 4 stanovnik predratne Srbije je ostao na bojnom polju ili je umro od posledica raznih epidemija koje su harale, a najviše pegavi tifus krajem 1914. i u proleće 1915. Od stradanja nije bilo pošteđeno i ovo područje.
– I naš kraj ovde je podneo ogromne ljudske žrtve i on je možda iznad onog proseka Srbije, jer je učestvovao u svim velikim bitkama. Naši preci su ratovali u sastavu 14. pešadijskog puka, prvog, drugog i trećeg poziva Timočke divizije. Njihov ratni put je bio od Cera preko Kolubare, zatim povlačenje preko Albanije, na Krfu ih je veliki broj umro, zatim na Solunskom frontu i nazad na povratku u otadžbinu. Prema našim dosadašnjim istraživanjima došli smo do imena od 3000 stradalih. Inače sam Aleksinac ništa nije zaostajao, na žalost, za Valjevom koje se smatra najvećim mestom stradanja od pegavog tifusa i raznih drugih bolesti, jer je u njemu bio smešten najveći broj vojnih bolnica. Ovde, u samom Aleksincu bile su dve bolnice, Okružna bolnica, to je naša današnja gradska bolnica, ali je bila formirana kao i u Balkanskim ratovima, rezervna vojna bolnica Timočke divizije – objašnjava Stevanović.
Vojnom bolnicom u Aleksincu rukovodila je čuvena doktorka Jelena Popadić. Prema sačuvanim saznanjima ona je sve vreme ostala sa svojim narodom do oslobođenja, a od te iscrpljenosti, od maltretiranja bugarske vlasti umrla je 1919. godine iako ju je srpska vlada po oslobođenju poslala na lečenje u Švajcarsku. Nije joj bilo pomoći od tih teških muka koje je ona podnela.
U spomen kosturnici na starom groblju sahranjivani su ne samo srpski vojnici iz raznih delova Srbije nego i mnogobrojni ratni zarobljenici koji su lečeni u ovim bolnicama, ranjenici i bolesnici koji su tu umirali. A sve njih su aleksinački sveštenici ubeležili u crkvenim knjigama.
− Ima ih raznih nacionalnosti, od naše braće Srba preko Drine, preko Save i Dunava koji su na žalost morali da budu u redovima austrougarske vojske, ima Hrvata, Slovenaca, Čeha, raznoraznih nacionalnosti pošto je Austrougarska bila najnacionalnija država u to vreme − pojašnjava profesor Stevanović.
Preko puta ovog spomenika bili su sahranjivani nemački vojnici, koji su za vreme Drugog svetskog rata ekshumirani i njihovi zemni ostaci preneti su u Nemačku.
− Veliki broj je i nemačkih vojnika sahranjeno ovde prekoputa, ovaj prazan prostor. Većina ljudi ne zna šta je tu bilo, tu je bilo nemačko veliko groblje ,ima sačuvanih fotografija i spomenika sa tog groblja. Tridesetih godina nove nacističke vlasti su vrlo revnosno vodile računa o svojim stradalima u Prvom svetskom ratu, pa su ti njihovi posmrtni ostaci odavde iskopani i preneti su u Nemačku. Naravno, ništa ne govorim pozitivno o nacizmu, ali bi i mi danas isto trebali da vodimo računa o svim ovim našim slavnim precima koji su poginuli ne samo širom naše zemlje nego, kako se to kaže, od Baltičkog mora na severu, kao mnogi ratni zarobljenici u Austrougarskim i Nemačkim logorima pa skroz do Severne Afrike − apeluje istoričar Stevanović.
Staro aleksinačko groblje samo po sebi je jedan veliki kulturno-istorijski spomenik. Na njemu se nalazi veliki broj obeležja naših velikana koji su živeli i tu završili svoje živote. Ovde je naravno najpoznatija crkva našeg velikana prote Stevana Dimitrijevića u kojoj je sa svojom porodicom sahranjen.