Podaci iz popisa stanovništva, urađenog 2011. godine i procene Republičkog zavoda za statistiku od prošle godine ukazuju na jednu sumornu činjenicu da smo svedoci nestajanja Srbije kakvu ne pamte naše generacije. U Srbiji se sve manje čuje dečji plač, a sve je više starih osoba koje su izdržavano stanovništvo. U takvim okolnostima bolan, ali veoma realan zaključak je da, ako se u narednoj deceniji stvari ne promene nabolje, društvo smo koje polako umire. Već sada mnoga naselja u jugoistočnoj Srbiji imaju stanovnika kao pre sto godina, a velika prostranstva već izgledaju kao predeli koje su putopisci opisivali u 19. veku. Guste šume, zarasli putevi…
Samo su sada, kao dodatak, divlje deponije prepune svega i svačega, od plastičnih flaša pa nadalje. U mnogim ovdašnjim selima, koja su nekada bila perspektivna naselja, sada se češće sreće čopor pasa lutalica nego grupa ljudi koja se nekuda uputila. Koliko je zabrinjavajuća situacija pokazuju i podaci do kojih smo došli istražujući demografske prilike u nekoliko opština Nišavskog okruga i jednoj koja pripada Zaječarskom okrugu.
Sa smanjenjem broja žitelja problema ima i opština Sokobanja koja poslednjih godina beleži sve veći broj turista. Ova lokalna samouprava, koja pripada Zaječarskom okrugu, sada ima za oko sedam hiljada stanovnika manje nego nakon Drugog svetskog rata. Po popisu iz 1948. godine u ovoj opštini je živelo 23.733 stanovnika, a 2011. popisan je svega 16.021 žitelj. Procene za 2017. godinu su još sumornije i smatra se da je svega 14.467 Sokobanjčana. Kada analiziramo podatke iz ove sredine, primećujemo da je ljudstvo u velikoj meri smanjeno na seoskim područjima, dok urbani deo beleži rast. Samo naselje Sokobanja pedesetih godina prošlog veka imalo je 3.370 stanovnika, a po popisu od 2011. godine blizu osam hiljada. U ovdašnja 24 sela, prebogata prirodnim lepotama, po prvom posleratnom popisu živelo je oko 20.300, a po poslednjem svega 8.039 ljudi. O sumornoj slici sela ukazuju i činjenice da je te 1948. godine bilo svega tri naselja sa ispod 500 žitelja, a sada ih je dvadeset. Bojazan zbog smanjenja stanovništva izražava i aktuelno rukovodstvo najstarije turističke opštine u Srbiji.
‒ Ukoliko se u skorije vreme ne promene demografske prilike, u budućnosti ćemo revitalizovati istoriju i vratiti se u granice aleksinačkog sreza kao u prošlom veku. Bićemo jedna od mesnih zajednica opštine Aleksinac, kao što smo ranije bili Aleksinačka banja – poručio je jednom prilikom aktuelni predsednik Sokobanje Isidor Krstić, govoreći o neophodnosti jačeg privrednog razvoja ove sredine i obezbeđivanja uslova za dolazak investitora.
Po poslednjem zvaničnom popisu, pre sedam godina, tri sokobanjska sela imala su manje od 100 stanovnika, Novo selo 32, Cerovica 33 i Radenkovci 69. Na ovom području najviše ljudi živelo je sedamdesetih godina prošlog veka, 23.932. Trenutna procenjena prosečna starost stanovnika u ovoj opštini je 47,7 godina.
Ni u susednoj opštini Aleksinac ne nailazimo na bolju demografsku sliku. Nakon što je svoj maksimum od 67.286 stanovnika ova sredina dostigla osamdesetih godina prošlog veka, usledio je pad i po popisu iz 2011. godine u opštini je bilo 51.863 žitelja. Nestajanje stanovništva iz Aleksinačkog pomoravlja i planinskih naselja nastavljeno je sve do današnjih dana, pa prema procenama Republičkog Zavoda za statistiku u 2017. godini je 48.087, a prosečna starost 44,6 godina. I ovde su se sela brže praznila od grada. Po evidenciji, 1948. godine od 61.002 u gradskoj sredini živeo je 6.771 stanovnik, a na selu 54.231 meštanin. Po poslednjem popisu u gradu je 17.978, a u selima 33.885 stanovnika. Još jedan podatak ukazuje na veliki demografski problem.
‒ U popisu iz 2011. prvi put gradsko naselje beleži pad broja stanovnika, a smanjenje žitelja u seoskim sredinama se i dalje nastavlja. Posle 2002. za devet godina selo je izgubilo čak 5.226 stanovnika ‒ kaže sociolog mr Miroslav Stanisavljević, koji se bavio istraživanjem stanovništva opštine Aleksinac od 1948 do 2011. godine.
Mr Stanisavljević ukazuje da se godišnje u opštini Aleksinac broj stanovnika u proseku smanji za jedno selo osrednje veličine, odnosno za 550 stanovnika. U jednoj godini umre dva puta više žitelja nego što se rodi beba.
Opština Ražanj je u društvu onih sredina gde je najviše zabeležen pad stanovništva. Na osnovu analize osam posleratnih popisa može se zaključiti da je povećanje broja stanovnika trajalo do 1953. godina kada je bilo 19.623 žitelja. Od tada se, na teritoriji opštine Ražanj, beleži negativni demografski razvoj. Na poslednjem popisu evidentirano je 9.150, a prema procenama nadležnih institucija u prošloj godini na području ove lokalne samouprave živelo je 8.176 ljudi uz starosnu strukturu od 49,6 godina. I u ovom slučaju opštinsko mesto Ražanj sada ima više stanovnika, 1.245 u odnosu na 1948. godinu kada je ovo naselje brojalo 1008 žitelja. Sva ostala naselja imaju manje ljudstva nego posle Drugog svetskog rata. Jedino naselje, osim Ražnja, u kome živi nešto više od hiljadu ljudi, Vitoševac, tada je brojalo 2.132 stanovnika. Te 1948. godine Maćija je imala 311, a Cerovo 210 žitelja, a sada broje 73, odnosno 48 stanovnika.
Područje Svrljiga, osim što ostaje bez stanovništva, je i među najstarijim u Republici sa prosečnom starošću iznad pet decenija. I u ovoj opštini je drastično nestajanje seoskog življa. U 38 sela posle Drugog svetskog rata živelo je preko trideset hiljada građana, a sada ih je ispod sedam hiljada. Jedino je Svrljig, sedište opštine, beležio rast stanovništva. Po popisu iz 1948. naselje je imalo 1.618, a 2011. godine 7.555 popisanih osoba. U celoj opštini u prvom posleratnom evidentiranju bilo je 32.282 građanina, a na poslednjem zvaničnom popisu bilo je svega 14.249 stanovnika. Tih poratnih godina samo pet mesta bilo je sa stanovništvom manjim od 500 žitelja, a sada, osim Svrljiga, samo je Drajinac sa 542 stanovnika, ostala naselja su manja. Trinaest sela ima ispod sto žitelja.
U Nišavskom okrugu, osim grada Niša, opština Doljevac je jedina koja je zadržala broj stanovnika približno onom posle Drugog svetskog rata. Po prošlogodišnjim procenama na ovom području živi 18.030 stanovnika, uz prosečnu starost od 43,8 godina. Te 48. godine popisano je 17.641 žitelj, a 2011. godine 18.463, dok je u ovdašnjih 16 naselja, najviše stanovnika bilo 20.663 osamdesetih godina prošlog veka. Doljevac kao sedište lokalne samouprave sa 416 posleratnih stanovnika narastao je na 1.657 žitelja. Broj stanovnika u odnosu na prvi posleratni period uvećalo je i Malošište sa 2.542 na 2.835 građana, mada su do devedesetih godina prošlog veka imali i preko tri hiljade žitelja. Sličan trend imalo je i najveće naselje u ovoj opštini Pukovac sa 3,864 što je preko 450 stanovnika više nego te 1948. godine. U jednom periodu ovo mesto imalo je i preko četiri hiljade stanovnika. Najveći pad stanovništva zabeležila su potplaninska sela na rubu opštine, poput Rusne koja je prepolovila broj žitelja sa 842 na 404 lica. Očito da je demografska slika u opštini Doljevac nešto povoljnija u odnosu na okruženje, ali mesta preteranom zadovoljstvu nema. Prostori u istočnoj i južnoj Srbiji ljudstvom su sve siromašniji, do razmera koje su više od zabrinjavajućih. Rekli bismo da se upalilo žuto, sa tedencijom da uskoro bljesne i crveno svetlo, kada je reč o opstanku nacije.
Najstariji
Po procenama Zavoda za statistiku Republike Srbije, među četiri opštine sa najstarijim stanovništvom u 2017. Godini, dve su iz Nišavskog okruga. Procenjenu prosečnu starost stanovništva iznad 50 godina imaju dve lokalne samouprave iz našeg okruženja, Gadžin Han 53,2 i Svrljig 50,7 godina, a tu su još i Crna Trava 55,1 i Rekovac 50,9. Ostale opštine imaju stanovništvo sa prosekom ispod 50 godina: Sokobanja 47,7, Aleksinac 44,6, Doljevac 43,8, Ražanj 49,6… Prosek za Republiku Srbiju je 43 godine.
Najmlađi
Najveći broj opština u Srbiji, prema procenama Zavoda za statistiku, prošle godine imalo je prosečnu starost žitelja između 40 i 50 godina. Retka su područja čije je stanovništvo mlađe od četiri decenije, svega njih četiri. U proseku najmlađi su građani opštine Preševo, njih 29.886, imaju prosek od 32,1 godinu, stanovnici opštine Tutin 31.576 u proseku su stari 33, dok lokalna samouprava Novi Pazar, koja broji 105.490 žitelja, ima proseč-nu starost 34,7 godina. U grupi mlađeg stanovništva je i opština Bujanovac sa 37.769 stanovnika i prosekom od 35,6 godina.
Ovaj medijski sadržaj nastao je u okviru Projekta „Potomci su budućnost Srbije” koji je sufinansiran od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
Za naslovnu korišćena fotografija “Zimnica” Hadži Miodraga Miladinovića
Ceo sadržaj mesečnika Novosti juga, u kome je objavljen ovaj napis, dostupan je OVDE